Números romanos
Os números romanos formaram um sistema de numeração que se espalhou por toda a Europa durante o Império Romano. Hoje não os utilizamos como principal sistema de numeração, já que eles foram substituídos pelo sistema indo-arábico. Entretanto, podemos perceber o uso dos números romanos para representação de séculos, enumeração de leis, entre outros.
O sistema de numeração romano conta com a utilização de cinco letras para representar quantidades, são elas: I, X, C, D e M.
- Letra I: corresponde a 1.
- Letra X: corresponde ao 10.
- Letra L: corresponde a 50.
- Letra C: corresponde a 100.
- Letra D: corresponde a 500.
- Letra M: corresponde a 1000.
Leia também: Quais são os sistemas de numeração existentes?
Tabela dos números romanos de 1 a 1000
|
Número |
Número romano |
|
1 |
I |
|
2 |
II |
|
3 |
III |
|
4 |
IV |
|
5 |
V |
|
6 |
VI |
|
7 |
VII |
|
8 |
VIII |
|
9 |
IX |
|
10 |
X |
|
11 |
XI |
|
12 |
XII |
|
13 |
XIII |
|
14 |
XIV |
|
15 |
XV |
|
16 |
XVI |
|
17 |
XVII |
|
18 |
XVIII |
|
19 |
XIX |
|
20 |
XX |
|
21 |
XXI |
|
22 |
XXII |
|
23 |
XXIII |
|
24 |
XXIV |
|
25 |
XXV |
|
26 |
XXVI |
|
27 |
XXVII |
|
28 |
XXVIII |
|
29 |
XXIX |
|
30 |
XXX |
|
31 |
XXXI |
|
32 |
XXXII |
|
33 |
XXXIII |
|
34 |
XXXIV |
|
35 |
XXXV |
|
36 |
XXXVI |
|
37 |
XXXVII |
|
38 |
XXXVIII |
|
39 |
XXXIX |
|
40 |
XL |
|
41 |
XLI |
|
42 |
XLII |
|
43 |
XLIII |
|
44 |
XLIV |
|
45 |
XLV |
|
46 |
XLVI |
|
47 |
XLVII |
|
48 |
XLVIII |
|
49 |
XLIX |
|
50 |
L |
|
51 |
LI |
|
52 |
LII |
|
53 |
LIII |
|
54 |
LIV |
|
55 |
LV |
|
56 |
LVI |
|
57 |
LVII |
|
58 |
LVIII |
|
59 |
LIX |
|
60 |
LX |
|
61 |
LXI |
|
62 |
LXII |
|
63 |
LXIII |
|
64 |
LXIV |
|
65 |
LXV |
|
66 |
LXVI |
|
67 |
LXVII |
|
68 |
LXVIII |
|
69 |
LXIX |
|
70 |
LXX |
|
71 |
LXXI |
|
72 |
LXXII |
|
73 |
LXXIII |
|
74 |
LXXIV |
|
75 |
LXXV |
|
76 |
LXXVI |
|
77 |
LXXVII |
|
78 |
LXXVIII |
|
79 |
LXXIX |
|
80 |
LXXX |
|
81 |
LXXXI |
|
82 |
LXXXII |
|
83 |
LXXXIII |
|
84 |
LXXXIV |
|
85 |
LXXXV |
|
86 |
LXXXVI |
|
87 |
LXXXVII |
|
88 |
LXXXVIII |
|
89 |
LXXXIX |
|
90 |
XC |
|
91 |
XCI |
|
92 |
XCII |
|
93 |
XCIII |
|
94 |
XCIV |
|
95 |
XCV |
|
96 |
XCVI |
|
97 |
XCVII |
|
98 |
XCVIII |
|
99 |
XCIX |
|
100 |
C |
|
200 |
CC |
|
300 |
CCC |
|
400 |
CD |
|
500 |
D |
|
600 |
DC |
|
700 |
DCC |
|
800 |
DCCC |
|
900 |
CM |
|
1000 |
M |
|
2000 |
MM |
|
3000 |
MMM |
|
4000 |
\(\overline{IV}\) |
|
5000 |
\(\overline{V}\) |
|
6000 |
\(\overline{VI}\) |
|
7000 |
\(\overline{VII}\) |
|
8000 |
\(\overline{VIII}\) |
|
9000 |
\(\overline{IX}\) |
|
10 000 |
\(\overline{X}\) |
Anos em algarismos romanos
|
Ano |
Número romano |
|
1000 |
M |
|
1100 |
MC |
|
1200 |
MCC |
|
1300 |
MCCC |
|
1400 |
MCD |
|
1500 |
MD |
|
1600 |
MDC |
|
1700 |
MDCC |
|
1800 |
MDCCC |
|
1900 |
MCM |
|
1901 |
MCMI |
|
1902 |
MCMII |
|
1903 |
MCMIII |
|
1904 |
MCMIV |
|
1906 |
MCMVI |
|
1907 |
MCMVII |
|
1908 |
MCMVIII |
|
1909 |
MCMIX |
|
1910 |
MCMX |
|
1911 |
MCMXI |
|
1912 |
MCMXII |
|
1913 |
MCMXIII |
|
1914 |
MCMXIV |
|
1915 |
MCMXV |
|
1916 |
MCMXVI |
|
1917 |
MCMXVII |
|
1918 |
MCMXVIII |
|
1919 |
MCMXIX |
|
1920 |
MCMXX |
|
1921 |
MCMXXI |
|
1922 |
MCMXXII |
|
1923 |
MCMXXIII |
|
1924 |
MCMXXIV |
|
1925 |
MCMXXV |
|
1926 |
MCMXXVI |
|
1927 |
MCMXXVII |
|
1928 |
MCMXXVII |
|
1929 |
MCMXXIX |
|
1930 |
MCMXXX |
|
1931 |
MCMXXXI |
|
1932 |
MCMXXXII |
|
1933 |
MCMXXXIII |
|
1934 |
MCMXXXIV |
|
1935 |
MCMXXXV |
|
1936 |
MCMXXXVI |
|
1937 |
MCMXXXVII |
|
1938 |
MCMXXXVIII |
|
1939 |
MCMXXXIX |
|
1940 |
MCMXL |
|
1941 |
MCMXLI |
|
1942 |
MCMXLII |
|
1943 |
MCMXLIII |
|
1944 |
MCMXLIV |
|
1945 |
MCMXLV |
|
1946 |
MCMXLVI |
|
1947 |
MCMXLVII |
|
1948 |
MCMXLVIII |
|
1949 |
MCMXLIX |
|
1950 |
MCML |
|
1951 |
MCMLI |
|
1952 |
MCMLII |
|
1953 |
MCMLIII |
|
1954 |
MCMLIV |
|
1955 |
MCMLV |
|
1956 |
MCMLVI |
|
1957 |
MCMLVII |
|
1958 |
MCMLVIII |
|
1959 |
MCMLIX |
|
1960 |
MCMLX |
|
1961 |
MCMLXI |
|
1962 |
MCMLXII |
|
1963 |
MCMLXIII |
|
1964 |
MCMLXIV |
|
1965 |
MCMLXV |
|
1966 |
MCMLXVI |
|
1967 |
MCMLXVII |
|
1968 |
MCMLXVIII |
|
1969 |
MCMLXIX |
|
1970 |
MCMLXX |
|
1971 |
MCMLXXI |
|
1972 |
MCMLXXII |
|
1973 |
MCMLXXIII |
|
1974 |
MCMLXXIV |
|
1975 |
MCMLXXV |
|
1976 |
MCMLXXVI |
|
1977 |
MCMLXXVII |
|
1978 |
MCMLXXVIII |
|
1979 |
MCMLXXIX |
|
1980 |
MCMLXXX |
|
1981 |
MCMLXXXI |
|
1982 |
MCMLXXXII |
|
1983 |
MCMLXXXIII |
|
1984 |
MCMLXXXIV |
|
1985 |
MCMLXXXV |
|
1986 |
MCMLXXXVI |
|
1987 |
MCMLXXXVII |
|
1988 |
MCMLXXXVIII |
|
1989 |
MCMLXXXIX |
|
1990 |
MCMXC |
|
1991 |
MCMXCI |
|
1992 |
MCMXCII |
|
1993 |
MCMXCIII |
|
1994 |
MCMXCIV |
|
1995 |
MCMXCV |
|
1996 |
MCMXCVI |
|
1997 |
MCMXCVII |
|
1998 |
MCMXCVIII |
|
1999 |
MCMXCIX |
|
2000 |
MM |
|
2001 |
MMI |
|
2002 |
MMII |
|
2003 |
MMIII |
|
2004 |
MMIV |
|
2005 |
MMV |
|
2006 |
MMVI |
|
2007 |
MMVII |
|
2008 |
MMVIII |
|
2009 |
MMIX |
|
2010 |
MMX |
|
2011 |
MMXI |
|
2012 |
MMXII |
|
2013 |
MMXIII |
|
2014 |
MMXIV |
|
2015 |
MMXV |
|
2016 |
MMXVI |
|
2017 |
MMXVII |
|
2018 |
MMXVIII |
|
2019 |
MMXIX |
|
2020 |
MMXX |
|
2021 |
MMXXI |
|
2022 |
MMXXII |
|
2023 |
MMXXIII |
|
2024 |
MMXXIV |
|
2025 |
MMXXV |
|
2026 |
MMXXVI |
|
2027 |
MMXXVII |
|
2028 |
MMXXVIII |
|
2029 |
MMXXIX |
|
2030 |
MMXXX |
Séculos em números romanos
|
Anos |
Século |
|
1001 até 1100 |
XI |
|
1101 até 1200 |
XII |
|
1201 até 1300 |
XIII |
|
1301 até 1400 |
XIV |
|
1401 a até 1500 |
XV |
|
1501 até 1600 |
XVI |
|
1601 até 1700 |
XVII |
|
1701 até 1800 |
XVIII |
|
1801 até 1900 |
XIX |
|
1901 até 2000 |
XX |
|
2001 até 2100 |
XXI |
Qual a regra de utilização dos números romanos?
Sabemos que os símbolos utilizados são:
I (1), V (5), X (10), L (50), C (100), D (500), M (1000)
- Regra 1: As letras I, X, C e M podem ser repetidas até três vezes, e a repetição significa soma:
I = 1
II = 2
III = 3
X = 10
XX = 20
XXX = 30
C = 100
CC = 200
CCC = 300
M = 1000
MM = 2000
MMM = 3000
- Regra 2: Podemos representar as letras I, X e C na frente de outras letras, e nesse caso também realizamos a soma.
Exemplos:
VI = 5 + 1 = 6
VII = 5 + 1 + 1 = 7
VIII = 5 + 1 + 1 + 1 = 8
CI = 100 + 1 = 101
CII = 100 + 1 + 1 = 102
CIII = 100 + 1 + 1 + 1 = 103
CX = 100 + 10 = 110
CXX = 100 + 10 + 10 = 120
CXXX = 100 + 10 + 10 + 10 = 130
DC = 500 + 100 = 600
DCC = 500 + 100 + 100 = 700
DCCC = 500 + 100 + 100 + 100 = 800
MC = 1000 + 100 = 1100
MCC = 1000 + 100 + 100 = 1200
MCCC = 1000 + 100 + 100 + 100 = 1300
- Regra 3: As letras I, X, C podem ser escritas antes de outra letra, e nesse caso fazemos a subtração.
Exemplos:
IV = 5 – 1 = 4
IX = 10 – 1 = 9
XC = 100 – 10 = 90
CD = 500 – 100 = 400
CM = 1000 – 100 = 900
- Regra 4: Se traçarmos uma reta horizontal em cima do número, esse número será multiplicado por mil.
Exemplos:
\(\overline{IV}=4\cdot1000=4000\)
\(\overline{VII}=7\cdot1000=7000\)
\(\overline{XII}=12\cdot1000=12\ 000\)
Leia também: Sistema de numeração decimal — o uso dos algarismos de 0 a 9 associados a potências de 10
Exercícios resolvidos sobre números romanos
Questão 1
O número 1214, em algarismos romanos, está representado corretamente na alternativa:
A) MDXIV
B) MCCXIIII
C) MCIVVV
D) MCCXIV
E) MCCXVI
Resolução:
Alternativa D
Temos que:
M = 1000
CC = 200
XIV = 14
Então, o número 1214 é representado por MCCXIV.
Questão 2
O número romano CMLVII, em algarismos arábicos, é igual a:
A) 157
B) 1157
C) 1152
D) 9552
E) 957
Resolução:
Alternativa E
CM + L + VII = 900 + 50 + 7 = 957
Fontes:
GARCIA, Pedro. Origens dos Números Romanos. In: Anais do Congresso de História Antiga. São Paulo, 2015, pp. 30-45.
SMITH, John. História dos Números Romanos. 2ª edição. Editora ABC, 2005.